Życiorys

Michał Spisak urodził się 14 września 1914 roku w Dąbrowie Górniczej. Niełatwe było dzieciństwo przyszłego kompozytora – związane przede wszystkim z poważnymi problemami zdrowotnymi. Jako dziecko Michał Spisak został dotknięty chorobą Heinego-Medina, która na całe życie naznaczyła go uciążliwym kalectwem. W tym trudnym okresie lat dziecinnych ujawniły się po raz pierwszy jego szczególne zdolności muzyczne. Pierwsze lekcje gry na skrzypcach chłopiec pobierał w mieście rodzinnym, a po pewnym czasie matka postanowiła wysłać go do rodziny w Warszawie, gdzie mógł rozpocząć „fachową” edukację w Szkole Muzycznej im. M. Karłowicza. Wyjazd ten miał jeszcze dodatkowy wymiar – ojciec Spisaka borykał się z poważnym problemem alkoholowym i matka chciała oszczędzić synowi trudnego dojrzewania w takich warunkach.

Niewiele wiemy o początkowym etapie edukacji młodego chłopca. Muzyka musiała go jednak na tyle zafascynować, że zdecydował się podjąć studia muzyczne. Jako 16-letni młodzieniec wrócił więc w rodzinne strony i w 1930 roku rozpoczął naukę w Konserwatorium Muzycznym w Katowicach w zakresie kompozycji i gry na skrzypcach.

Podczas studiów Spisak cieszył się opinią wyjątkowo zdolnego skrzypka (mimo swojej niepełnosprawności wykonywał tak trudne utwory jak np. Mity Karola Szymanowskiego) oraz świetnie zapowiadającego się, niezwykle twórczego kompozytora. Ambitny i zdolny student nie był szczególnie zadowolony z zajęć kompozycji u Aleksandra Brachockiego, podjął więc dość ryzykowną, bo nielojalną decyzję o prywatnych lekcjach u Kazimierza Sikorskiego. W latach 1936-7 jeździł więc regularnie do Warszawy na spotkania z profesorem – i to właśnie jego uważał później za „właściwego” przewodnika po kompozycji okresu studiów. Po ukończeniu Konserwatorium, oczywiście z wynikiem bardzo dobrym z odznaczeniem, Spisak dostał stypendium Śląskiego Towarzystwa Muzycznego na studia kompozytorskie w Paryżu. Fakt ten wpłynął na całe jego przyszłe życie – wyjeżdżając w 1937 roku z Polski, Spisak nie przypuszczał zapewne, że Francja stanie się jego drugą ojczyzną, w której pozostanie do końca życia.

W paryskim konserwatorium Spisak rozpoczął edukację pod okiem słynnej pedagog – Nadii Boulanger, przez której klasę przeszły całe „pokolenia” polskich kompozytorów. Zyskał niezwykłe jej uznanie dla swego talentu, od niej także przejął szczególną pasję dla twórczości Igora Strawińskiego. Spotkanie z Nadią Boulanger, a także i pobyt w kulturalnej stolicy Europy nie pozostały bez wpływu na jego artystyczny rozwój. Spisak sporo komponował i powoli krystalizował się jego indywidualny styl. W 1940 roku, po wybuchu II wojny światowej kompozytor przeniósł się do Grenoble, później do Voiron – niewielkiej miejscowości na południu Francji. Mimo trudnej sytuacji politycznej i niepokojących informacji dochodzących z kraju, był to jeden z najbardziej twórczych okresów w życiu kompozytora. Jeszcze przed wojną Spisak rozpoczął działalność w Stowarzyszeniu Młodych Muzyków Polaków w Paryżu, w 1939 roku zostając jego wiceprezesem. Idea integracji z polskim środowiskiem muzycznym była mu bliska właściwie do końca życia. Po wojnie zaangażował się w popularyzację muzyki polskiej we Francji – organizując koncerty, biorąc udział w dyskusjach dotyczących problemów polskiej kultury muzycznej, w końcu – stwarzając otwarty dla swoich rodaków dom i oferując im swą pomoc w każdym właściwie zakresie. Utrzymywał stałe kontakty z krajem: w roku 1947 został członkiem ZKP, regularnie korespondował z przyjaciółmi, m.in. z Grażyną Bacewicz, Stefanem Jarocińskim, Eugenią Umińską, wydawał swoje utwory w Polskim Wydawnictwie Muzycznym, a od 1956 regularnie bywał na „Warszawskiej Jesieni”.

Lata 50. przyniosły Spisakowi sukcesy i spory światowy rozgłos. Do popularności kompozytora przyczyniło się przede wszystkim zdobycie w 1954 roku Premier Grand Prix na Międzynarodowym Konkursie Kompozytorskim im. Królowej Elżbiety w Brukseli za napisaną jeszcze w 1939 roku Serenadę na orkiestrę.

Trzy lata później na tym samym konkursie zdobył kolejną pierwszą nagrodę, tym razem za Concerto giocoso na orkiestrę kameralną. Z kolei w 1955 roku Spisak wygrał Międzynarodowy Konkurs na Oficjalny Hymn Olimpijski – jego Hymn został wybrany spośród 392 partytur i rozbrzmiewał podczas otwarcia VII Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Cortina d`Ampezzo i na Igrzyskach XVI Olimpiady w Melbourne w 1956 roku. Mimo wielu sukcesów, od połowy lat 50. codzienność kompozytora naznaczona była kłopotami ze zdrowiem, które bardzo często uniemożliwiały twórczą pracę. Istotnym wsparciem w trudnych chwilach była żona kompozytora – Francuzka Andrée Thibault, z którą ożenił się w roku 1955. Dodatkowo – mimo rosnącego uznania w Polsce i Europie – kompozytor borykał się z problemami finansowymi. Postępujące i uciążliwe kłopoty zdrowotne źle wpływały również na stan ducha kompozytora. Od początku lat 60. właściwie zaprzestał komponowania. Ostatni, ogromny wysiłek podjął Spisak przyjeżdżając na „Warszawską Jesień” w roku 1964. W tym roku przyznano mu także doroczną nagrodę ZKP. Kilka miesięcy później – 28 stycznia 1965 roku kompozytor zmarł w Paryżu.

Michał Spisak był jednym z czołowych przedstawicieli kierunku neoklasycznego w muzyce polskiej. Jego kompozycje były wydawane w Polsce, ale także we Francji, Wielkiej Brytanii i Austrii. W ostatnich latach rośnie zainteresowanie jego twórczością. W 2005 roku – w 40. rocznicę śmierci Michała Spisaka – odbył się w Dąbrowie Górniczej Festiwal, a rok później I Ogólnopolski Konkurs Muzyczny jego imienia. W 2007 roku konkurs ten zyskał miano Międzynarodowego Konkursu Muzycznego im. Michała Spisaka.

Alicja Natkaniec, Kraków 2007